Het zwijgrecht (art. 14.3.g BUPO-Verdrag) impliceert dat de tuchtrechtelijk vervolgde beroepsbeoefenaar niet kan worden gedwongen om mee te werken aan de bewijsvoering in zijn eigen tuchtzaak. Hij kan niet worden gedwongen om te antwoorden op de mondelinge of schriftelijke vragen die de tuchtoverheid hem stelt. Hij kan ook niet worden gedwongen om in te gaan op een verzoek om bepaalde documenten mee te delen.
Dwang is ook mogelijk door te dreigen met tuchtsancties als de beroepsbeoefenaar een al te passieve houding aanneemt of het onderzoek actief tegenwerkt (Vergelijk Cass. 13 mei 1986, Arr. Cass. 1985-86, nr. 558. In deze casus deed een BBI-ambtenaar een dergelijke belofte aan een persoon die verdacht werd van fiscale fraude).
Het stilzwijgen of de passieve houding van de vervolgde beroepsbeoefenaar mag op zich ook niet leiden tot een tuchtsanctie of een verzwaring ervan (Arbitragehof nr. 4/2001 van 25 januari 2001, R.W. 2003-04, 59 (zie considerans B.5.5.)
De beroepsbeoefenaar kan dit zwijgrecht inroepen tijdens het tuchtonderzoek dat de Raad voert. Hij mag van dit recht ook gebruik maken tijdens de behandeling van zijn zaak door de tuchtgerechten (Tuchtcommissie en Commissie van Beroep) (J. du JARDIN, “Rechtspraak in tuchtzaken door de beroepsorden: toetsing van de wettigheid door het Hof van Cassatie”, R.W. 2000-01, 794)
Het zwijgrecht is juridisch gefundeerd op het algemeen rechtsbeginsel van het recht van verdediging en meer algemeen het recht op een eerlijk proces (art. 6 EVRM). Uit de rechtspraak van het Hof van Cassatie en het Arbitragehof blijkt dat deze principes ook van toepassing zijn op de tuchtzaken.
(Arbitragehof nr. 4/2001 van 25 januari 2001, R.W. 2003-04, 59 (zie considerans B.5.5.); Cass. 18 februari 1994, R.W. 1994-95, 548-549; Cass. 21 maart 1986, Pas. 1986, I, 915)
Het Hof van Cassatie erkende het bestaan van het zwijgrecht aanvankelijk niet. In het hiervoor geciteerde arrest van 18 februari 1994 oordeelde het Hof dat de tuchtrechter het recht correct toepaste door te beslissen dat in tuchtzaken de beroepsbeoefenaar, in casu een advocaat, geen zwijgrecht heeft doch wel een plicht van loyaliteit en eerlijkheid tegenover zijn tuchtoverheid. Het Hof oordeelde wel in een eerder arrest dat de plicht tot loyaliteit en eerlijkheid t.a.v. de tuchtoverheid geen algemeen rechtsbeginsel is.
Het Hof wijzigde zijn rechtspraak in 2004. De zaak had betrekking op een architect aan wie door de Raad van Beroep van de Orde van Architecten een tuchtsanctie was opgelegd omdat hij had geweigerd bepaalde dossiers mee te delen aan de tuchtoverheid.
Volgens het Hof van Cassatie had de tuchtrechter de beroepsbeoefenaar ten onrechte een tuchtsanctie opgelegd omdat hij niet had meegewerkt aan het tuchtonderzoek door niet aanwezig te zijn op het verhoor. Het recht op een eerlijk proces (art. 6.1 EVRM) en het algemeen rechtsbeginsel, de rechten van verdediging, impliceert het recht om zelf de wijze te bepalen waarop men zijn verdediging organiseert.
(Cass., D.03.0002. N, 19 februari 2004, www.cass.be)
Het Hof stelt daarbij uitdrukkelijk dat deze verplichting niet gelijkstaat met de verplichting bij te dragen tot zijn eigen tuchtrechtelijke veroordeling. Het Hof verwijst hier naar het beginsel dat niemand mag worden gedwongen om tegen zichzelf bewijs te leveren (nemo tenetur se ipsum prodere).
In een recent arrest inzake rechterlijke tucht oordeelde het Hof van Cassatie dat een magistraat geen tuchtsanctie kan oplopen wegens een gebrek aan eerlijkheid en loyaliteit omdat hij weigert te antwoorden op vragen die hem tijdens het tuchtonderzoek zijn gesteld. Aangezien de weigering om te antwoorden op de vragen voor de betrokkene een middel was om zich te verdedigen, kon hem geen inbreuk op de deontologie worden verweten. (Cass., D.05.0013. F, 12 januari 2006, www.cass.be)
Het zwijgen of stilzitten van de betrokkene in een eigen zaak mag op zich niet leiden tot een tuchtsanctie of een verzwaring ervan. Het Arbitragehof erkent dus uitdrukkelijk het zwijgrecht in tuchtzaken (Arbitragehof nr. 4/2001 van 25 januari 2001, R.W. 2003-04, 59 e.v.)